TAG MAINTOK PA KAMI
BY EDGARDO ZABAL SR.

Ro ka-eanasan anay kato sa Polo hay may mga punong may tubi, ku-oi-igi,kapinan ag abu nga mga sari-saring isda, katuead ko puyo, gurami, tilapia,pantat, aeog-sok ag iba pa.
Pero pag-gamit ko mga mangungu-ma it hilo, katuead ko Endrin ag mga herbicide hay amat –amat nga nagkaeaduea ko similya ag owa eota it habilin, kon may una man hay ubos pila eon-lang ag bisan ro owakan creek hay ubos man ro mga isda at kadu-ea.

Sa suba- Aklan River- abu anay nga isda ro madakup, wa mat lawi ka eang o mamunit hay mau i-uli eon nga pang tu-um o saingon ag payokan nga may tang ea dag a-eabihig.
Na-ubos eot-a ro bagtis, paeangn ueang, asu-os, sili ag iba pa nga klase it isda ay owa it pata-ratas nga pag gamit it hilo ag dinamita kato ro mga tawo. Pati ro isda nga permi hadakpan ni Tay Gario-Oligario Casiano asawa ni nay Dica-Teodirica Rabanes Zabal- nga baeanak hay owa eota ro pangisda ni Tay Gario hay ta-an ag eaya, raya ro klase it pangisda ro ana nga gamit.May mga trabaho man ro mga tawo nga iba Polo hay gapananggot may kawit, saeod, hungot, ag sanggot ag maisot nga sueodlan it balok-o tungong agod manamit ro timplada it tuba.

Naduea man ro paggamit it eosong ag hae-o, kayog, bakid, tabungos, banig nga gina bun-agan it paeay, gin islan eot-a abi it galingan, ag mga plastic nga gamit owa eon man ga-giok ay may thresher eota ag may blower pang limpyo it paeay.

Ro eanas hay gina tractora eota ro gamit sa pag arado hay naduea eota katulad ko arado, ligis, guta, kang-ga. Ro pagta-num it paeay hay gina sab-bwag random- ag gina gamitan it weedicide kon may halimunon owa eota ga hugbas. Owa eon man gagamit it gayog ro gamit hay karit.Abu eon nga mga tradisyon nga sina-una nga napa-ea-abi ko harana, pag adto sa bay lihun nga kaibahan ro abu nga kasi maryo o igmanghod o tatay ukun nanay man ko mga daeaga.

Ah!....masadya, mamingaw ag makatueo-eo it luha kon madumduman ro baryo nga namat-an, natawohan ag nabahu-ean, kon agton, owa man abi it radio, owa man it relo, owa man it tv, cellphone, pamaeo eang it manok nga agak ro mabatian, ruyon ro gina-gamit nga orasan it taga baryo.

Indi pa ngani makainom it mainit nga tubi hay nanaog eon. Uwa ngani it kape bisan taho owa. Malimug-mug eang ag umadto sa pasungan o pastolan ag guyuron ro anwang. Indi man masakyan ro anwang ay gahugum, naghalin sa eogan-eogan. Daehon eon ro kaeat na pang eawig ag ihigot ro anwang agud Pahang eabun, Dayon hay umadto sa alipotos ag umusoy it tino-tino, maria maria ag hapon hapon, matsa ligbos ron pero maintok ro ana nga paying dayon hay humapit it kulitis ang pako ag bumalik sa anwang.Guyuron eon man ro anwang ag daehon sa suba, Aklan River.

Pasabsabon ag paligsan. Kami man hay maligos hasta ayawan it paligos. Dayon tumakas ag hapinan it dahonit saging ro likod it anwang ay kon owa hapin hay makatue ro ana nga panit kon mabasa. Magpue-panihoe dayon sa ibabaw it anwang. Bakero eang kami sa amon nga lugar kon agahon ag hapon gabantay it anwang, samtang naga bantay akon ro ulan ag silak.

Pag abot sa baeay ihigot eon ro anwang, ag sumaka sa baeay, mataas ro hagdan ,uso pa abi kato ro mataas nga baeay libot it pinsa para sa manok ag baboy. Ro pamahaw hay linugaw, gina butangan eang it asin ag tagbilog pat-a nga kon tawgon hay doe-doe, owa man it kutsara, dahon it saging o dahon it niyog ro ginagamit nga kutsara agud makaon ay mainit. Hangawa man ngani ako ham'an gamitan pa it tulay ay ma-eapit eon sa ba-ba. Kon hapon balik eon man sa obra, owa it katapusan.
Manikop eon man sa suba it akean, abo abi nga u-eang, bagtis, dayon usoy it a-eabihig ag gawod nga niyog ag obrahon nga tinumkan, mahaeang-haeang pa abi ro timplada ni tatay, abaw naga piyong piyong pa ro mata ni nanay kon mag higop it sabaw.
Pag kagabi-i mabatian ro huni it agagangis, mga pispis ag ro aninipot hay naga pakita ko andang kahayag ag ro mga ayam man hay naga linahay sa mga tawo nga naga-aeagi sa kab-eangan.Ro mga naga inom it a-eak hay mabakae it sihuktong o jin. Ro paea-inom it tuba hay mabakae, bakod 5cents, abi ro sang litro nga tuba.Kon adlaw nga domingo hay masimba owa eon abi ro mga misyonero nga distino sa among banwa ag baryo.

Pagkahapon hay may bueang abu nga tawo, abu man nga baligya abi ko binakoe nga bisaya nga manok tinum-kan nga ueang, inubaran ag sari-saring kumbo-maruya nga saging ag balinhoy gutao, kamote, may mga prutas man nga tag hangin katmon, bayawas, tambis, mangkupa.

Gina usoy usoy ko gid ro tugis ag santoe, kun amat may eangkawas, manami abi ron i-iba sa dayok.May baligya man nga karne it baboy kun kis-a may naga matansa it anwang. Abaw! Barato ro kilo it karne it anwang sitenta sintimos eang.
Pagka aga balik sa eskuylahan, may klase abi kon Grade I pa eang ikaw hay bida si Pepe ag Pilar sa mga libro. Abi mo ma-adto sa eskuylahan hay uwa it baeon, ro sueodlan it papel, lapis ag tueon-an hay himo sa buli nga bag. Owa pa it sapatos, makaka eo-eo-uy gid. Makatapos man sa elementarya hay abo gid-a ro sakripisyo.
Ro panga buhi gali hay ka-o-eogot, malipayon ga tilindog ro baeahibo nimo kon madumduman matsa gatikang ka sa gapilipiti it ka-dudueman it kagab-ihon nga owa it kahayag it buean ay tigdueo-eom. Pero pagtaliwan hay mahumot , matsa a-eanghilan, o rosas ag asukal nga ginadapo-an it bahaw bahaw agud ibhan ka nanda sa pag panakayon sa pag pangabuhi.
Abi mo, masadya gid ro pangabuhi sa baryo.

Tag maintok pa kami, gintun-an kami it pag kaingin, ginapukan ro ro kahoy ang hawa nan ro eogta, it halimunon, gina sug-an ro dahon it kahoy agud gahawan, tapos taga-ron ag ro buho hay hueogan it paeay, sa libot hay tam-nan it tinu-ea.Matambok ro tanom ay abo nga abono ay owa higamit ro eogta it pilang dag-on.
Pag ani ro paeay hay gina-obra nga bugas ag tug-onon, ginpatyan it manok, Aba! Kahumot it humay, bisaya abi kun tawgon hay umabot ngani, ginapatyan it manok hinubaran pa. siguro naga pina-na gitlon kamo ano? Katulad ko akong kilaea. KILAEA NYO KUN SIN-O?